سران مشروطه در تهران حتی قبر ندارند
108 سال از امضاء فرمان مشروطیت گذشت.
تهران هنوز دارد در تن مرداد می‌سوزد. 108 سال از روز امضاء فرمان مشروطیت به دست شاه بیمار گذشته است. روزی که مجاهدت و مشقت‌های مشروطه‌خواهان به ثمر رسید و مردم در کوی و برزن جشن و پایکوبی کردند. مشروطه روزنه زودهنگامی به سوی قانون بود و هزاران خطر در کمینش، این سران مشروطه بودند که در کشاکش هزاران واقعه این «روز» را صیانت کردند. سال‌های سال گذشته است، خانه ملت همچنان پا برجاست اما کمتر نشانی از یاد این بزرگان نیست. خانه و قبر آن‌ها یکایکی در میان اجرای صدها پروژه شهرسازی از بین رفته‌است.
خبرگزاری میراث فرهنگی – گروه میراث فرهنگی- گرمای مرداد بیداد می‌کند. نوه محمدولی خان تنکابنی قبر جدش را در امامزاده صالح گم کرده است، او پس از مدت‌ها پرس و جو به نتیجه خاصی نمی‌رسد و دردش را تنها با رسانه‌ها در میان می‌گذارد. صحبت با اهالی تاریخ درباره این قبر گمشده اما خبر از اتفاقات شوم‌تری در شهر می‌دهد. نه تنها سپهدار اعظم قبرش در محوطه امامزاده صالح گم شده است، قبر میرزا حسن مشیرالدوله، میرزا حسین خان مؤتمن‌الملک پیرنیا پدر و برادر میرزاحسن مشیرالدوله که همه سران تاثیرگذار در مشروطه بودند، به همان درد دچار شده‌اند.
«حمیدرضا حسینی»، کارشناس تاریخ از آن‌ها یاد کرده و می‌گوید: «از اوایل دوره قاجار که امام زاده صالح به عنوان مهمترین زیارتگاه منطقه شمیرانات مورد توجه قرار گرفت، بسیاری از افراد سرشناس در جوار بقعه این امام زاده به خاک سپرده شدند؛ معروف ترین اینها غیر از مرحوم میرزا حسن خان مشیرالدوله پیرنیا و مرحوم میرزا ولی خان تنکابنی، میرزا نصرالله خان نائینی، پدر میرزا حسن مشیرالدوله است که در دوره مظفرالدین شاه وزیر امور خارجه بود و نخستین ریاست الوزرای ایران در دوره مشروطه شد.»
او از میرزا حسین خان مؤتمن الملک پیرنیا نیز یاد می‌کند که در کنار مزار پدر و برادرش به خاک سپرده شده است: «او هم از کسانی بود که همراه برادرش در نگارش قانون اساسی مشروطه و متمم آن نقش پررنگی داشت و چند دوره رییس مجلس شورای ملی شد. همین طور باید از سید محمد تدین، استاد برجسته ادبیات عرب نام ببریم که او نیز در اواخر دوره پنجم مجلس شورای ملی و در دوره ششم رییس مجلس بود و در یکی از کابینه های مرحوم مستوفی الممالک، سمت وزیر معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه را برعهده داشت.»
در جستجوی قبر سران مشروطه
«احمد محیط طباطبایی»، برای پیدا کردن قبر محمدولی‌خان تنکابنی در تجریش با ما همراهی می‌کند. او وقتی رو به روی بنای جدید امامزاده صالح می‌‌ایستد، می‌گوید: «در حال حاضر در این مجموعه تنها قبر امامزاده صالح اصالت خود را حفظ کرده است. در حالی که این مجموعه طی 20 سال گذشته کاملا تغییر شکل یافته و بسیاری از بخش‌های آن از بین رفته است.»
جانشین رییس ایکوم از چنار هزارساله امامزاده صالح هم یاد می‌کند. چناری که در ضلع شمالی امامزاده قرار گرفته بود و در طرح توسعه از بین رفت. محیط طباطبایی می‌گوید که از این درخت بارها در متون تاریخی حتی در هزار سال قبل یاد شده است، به طور مثال می‌گویند آخرین پادشاه سلجوقی که در شهرری به دست خوارزمشاهیان کشته می‌شود، هوادارانش او را به تهران می‌آورند و در کنار این چنار خاک می‌کنند.»
قبر سران مشروطه اما کجاست؟ سراسر محوطه امامزاده صالح را سنگ‌های یکدست سیاه و سپید پوشانده‌است. هیچ نشانی از یادمان‌های قدیم آن نیست. مجموعه دو ضلع غربی و شرقی دارد، گفته می‌شود، به طرف ضلع شرقی در امتداد امامزاده، آرامگاه سردار تنکابنی بوده است و در ضلع غربی آرامگاه مشیرالدوله‌ها بود. محیط طباطبایی از آقای دکتر خلعتبری که خود از نوادگان تنکابنی است، نقل می‌کند که در حال حاضر سنگ قبری در ضلع جنوبی در دیوار کار گذاشته شده است که این سنگ نشان از قبر سردار سپهدار دارد.»
با این حال جستجو بی‌فایده است، بر اساس این نقل قول، قبر باید در قسمت زنان باشد، با این وجود جستجو بی‌فایده است. هیچ نشانی از قبرها نیست. وقتی از متولیان بخش زنان در این باره سوال می‌شود، می‌گویند که چند تایی قبر زیر فرش‌ها هست. جمعیت زیادی روی فرش‌ها نشسته اند و دسترسی به قبرها امکان پذیر نیست.
محیط طباطبایی می‌گوید: «متاسفانه نه تنها در امامزاده صالح بلکه در چند سال اخیر یکسان‌سازی در امامزاده عبدالله، ابن بابویه و گورستان‌های قدیمی تهران اتفاق افتاده است و در این ماجرا قبر بسیاری از بزرگان ایران برای همیشه از بین رفته است.»
کارشناسان می‌گویند که از بین رفتن نشانه‌ها برابر است با بی‌هویتی. حالا این روزها که تب مشروطه دوستی بالا گرفته است باز این سوال تکرار می‌شود که چرا امروز این بزرگان در تهران حتی یک قبر نمی‌توانند داشته باشند. مشاور رییس پژوهشگاه پیشنهاد می‌کند که حداقل برای این بزرگان یادمانی گذاشته شود، تنها کاری که می‌توان به پاس دلاوری‌های آن‌ها انجام داد.
حالا نه تنها محمد ولی خان تنکابنی و خاندان مشیرالدوله هیچ نشانی در امامزاده صالح ندارند، وضعیت قبر دو شهید راه مشروطیت یعنی ملک‌المتکلمین و میرزا جهانگیرخان صور اسرافیل هم دست کمی از آن قبور گم یا تخریب شده ندارد. آوازه چگونگی مرگ این دو در باغشاه را دیگر کمتر کسی است که نشنیده باشد، با این وجود مقبره آن‌ها به وضعی چنان نامناسب افتاده است که غربتشان را هیچ کس اینگونه باور نمی‌کرد.
محیط طباطبایی می‌گوید که قبر سید محمد طباطبایی در باغ طوطی هم هیچ نشانی ندارد. سید محمد طباطبایی، مجتهد شیعی که او را از مبارزان استبداد و از رهبران جنبش مشروطه می‌شناسند. بگذریم از شهداری مشروطه‌ای که زمانی در گورستان حسن آباد دفن شدند. گورستانی که حالا جایش آتش نشانی قرار گرفته است.
حسینی هم از تعداد مدفونین سرشناس در امام زاده صالح زیاد یاد می‌کند: «مثلا صاحب خانم، دختر عباس میرزا نایب السلطنه فتحعلیشاه هم در این مجموعه به خاک سپرده شده است. منتها کسانی که بقاع متبرکه ما را اداره می‌کنند، علی العموم کسانی هستند که نه فقط درباره تاریخ این اماکن تحقیق نمی‌کنند و در پی شناسایی زوایای پنهان آن نیستند بلکه آثار موجود را هم از بین می‌برند. در واقع اگر فشار سازمان میراث فرهنگی و رسانه‌ها نبود همین اثار اندک باقی مانده را هم به کلی محو می‌کردند.»
باورش سخت است؛ امروز که فخر ما داشتن قانون و خانه ملت است، چطور ممکن است که شهدای این راه خطیر هیچ نام و نشانی در پایتخت ایران نداشته باشند؟
فاطمه علی اصغر
No comments:
Post a Comment