نشست ژنو میان هیاتهای آمریکایی و رژیم ایران
دیپلماسی احضار ارواح
تحولات پرونده هسته‌ای همچنان مورد توجه روزنامه‌هاست. دنیای اقتصاد در بخشی از گزارشی با تیتر «اراده جدی ایران برای حل مسأله هسته‌ای» نوشته: ظریف پیش از ترک لوکزامبورگ در دیدار با «اگزاویه بتل»، نخست‌وزیر این کشور کوچک اروپایی، با تشریح دیدگاههای ایران نسبت به رسیدن به توافق جامع در مذاکرات هسته‌ای گفت: «از نظر ما مسأله هسته‌ای قابل حل است و جمهوری اسلامی ایران برای حل این موضوع اراده جدی دارد». نخست وزیر لوکزامبورگ نیز در این دیدار تاکید کرد: «ایران نقش مهمی در منطقه دارد و اکنون با روند مذاکرات هسته‌ای امیدواری نسبت به تعامل و گفت‌و‌گو و همکاری‌های موثر افزایش یافته است».
البته تحرکات دیپلماتیک ایران در آستانه دور جدید مذاکرات هسته‌ای، به سفر ظریف محدود نمیشود، زیرا سیدعباس عراقچی و مجید تخت‌روانچی، معاونان ظریف نیز او را در سفر به بروکسل همراهی کردند. سپس با ادامه سفر ظریف به لوکزامبورگ، عراقچی راهی فرانسه شد و در پاریس علاوه بر دیدار با برخی مقامات این کشور با نماینده فرانسه در ۱+۵، مذاکرات هسته‌ای دوجانبه‌ای داشت. تخت‌روانچی، معاون اروپا و آمریکای ظریف هم راهی چک شد و مذاکرات دوجانبه‌ای را با مقامات این کشور در پراگ داشت.
همچنین روز گذشته حمید بعیدی‌نژاد، مدیر کل سیاسی وزارت امور خارجه و رئیس تیم کار‌شناسی مذاکره‌کننده هسته‌ای ایران راهی اروپا شد. حمید بعیدی‌نژاد در سفر خود که حدود یک هفته به‌طول میانجامد به چند کشور اروپایی سفر خواهد داشت. در شرایطی که معاونان وزیر در اروپا مشغول مذاکره هستند، راهی شدن رئیس تیم کار‌شناسی مذاکره‌کننده هسته‌ای حاکی از آن است که به احتمال زیاد مذاکرات دوجانبه هسته‌ای در اروپا همان طور که پیش از این نیز اعلام شده بود ادامه خواهد داشت. پیش از این اعلام شده بود ایران تا پیش از دور آتی مذاکرات ایران و ۱+ ۵ در نیویورک یک دور مذاکرات دوجانبه با همه کشور‌ها خواهد داشت؛ مذاکرات دوجانبه با روسیه و چین در سطح وزرای امور خارجه برگزار شده است و به نظر می‌رسد این مذاکرات در سطح معاونان در اروپا ادامه دارد. آلمان، بریتانیا و آمریکا کشورهایی هستند که در دور جدید هنوز مذاکرات دوجانبه با ایران نداشته‌اند. از سوی دیگر محمدجواد ظریف پیش از این به خبرگزاری مهر خبر داده بود که ایران و آمریکا نیز احتمالا مذاکرات دوجانبه دیگری در سطح معاونان خواهند داشت. بر همین اساس به نظر می‌رسد علاوه بر بریتانیا، آلمان و فرانسه مذاکره با آمریکا نیز در دستور کار معاونان در سفر به اروپا باشد.
نادر ساعد نیز در ادامه سلسله یادداشت‌هایش در روزنامه جوان در‌باره «تلاش ایران برای مهار آژانس در حل مسائل باقی مانده» نوشته است: ایران پس از آنکه با نوعی سؤال تراشی با رویکرد سیاسی در قضیه چاشنی‌های انفجاری مواجه شد، به سرعت رویکرد خود را بی‌سر و صدا و بدون ایجاد تخریب در فضای تعاملات هسته‌ای، تغییر داد.
ایران پس از آنکه با نوعی سؤال‌‌تراشی با رویکرد سیاسی در قضیه چاشنی‌های انفجاری مواجه شد، به سرعت رویکرد خود را بی‌سر و صدا و بدون ایجاد تخریب در فضای تعاملات هسته‌ای، تغییر داد. تعلیق همکاری با آژانس بر سر حل پنج گامی که قرار بود تا سوم شهریورماه (۲۵ اوت) خاتمه یابد، نتیجه مستقیم این واکنش بود تا آژانس را به اصلاح رویکرد و بازگشت به آنچه مبنای اساسی توافق تهران بود، ناگزیر نماید.
طرفین در اول نوامبر ۲۰۱۳ توافق کردند تمام مسائل باقی مانده مربوط به وضعیت حال و گذشته برنامه هسته‌ای را بر مبنای مستندات و اطلاعات فنی حل و فصل نمایند. از همین رو بود که سؤال تراشی‌های ایذایی که در قالب آن، آژانس به جای تکیه کردن بر پاسخ‌های ایران در قبال سؤالات و ابهامات، به استخراج سؤال‌های مجدد از این پاسخ‌ها مبادرت نموده و دو سؤال در این رابطه را به ۶۰ سؤال تبدیل کرده بود، نقطه مقابل فرآیندی تلقی می‌شد که طرفین به عنوان «چارچوبی برای همکاری» طراحی کرده بودند.
مدیرکل آژانس با درک مقاومت ایران در برابر این فرآیند و استماع ناخشنودی مقامات ایران در دیدار ۲۵ مرداد ماه (۱۷ اوت) در تهران، ناگزیر به اصلاح این روند شد و این تغییر هرچند نسبی، از ایجاد یک چالش جدید برای همکاری‌ها و تعاملات ایران با آژانس و غرب در عرصه هسته‌ای جلوگیری کرد. البته آمانو از ظرفیت‌های حقوقی فراوانی برای به کرسی نشاندن موضع خود در زمینه ابهامات و مسائل باقیمانده برخوردار بوده است، کما اینکه در گذشته نیز همواره همین ظرفیت‌ها مورد استناد و استفاده قرار می‌گرفت و پیشرفت در همکاری‌ها دچار اختلال می‌شد.
علاوه بر اعتراض ایران، چراغ سبز غرب به ویژه امریکا به مدیرکل آژانس برای فرونشاندن خشم ایران و آتش یک چالش جدید غیرقابل حل آن هم در رابطه با چاشنی‌های انفجاری نیز کلید این تحول بوده است. روشن است که چنین چالشی، نه تنها روابط ایران و آژانس را مخدوش می‌کرد بلکه بر چشم انداز تعاملات در قالب توافق جامع نیز تاثیر منفی می‌گذاشت. ضمن اینکه اساساً پاسخ‌های ایران به پرسش‌های مطروحه در این زمینه، قانع کننده بوده است. تاثیرگذاری فوری این شبکه ارتباطی معنادار و پیوسته میان امریکا و آمانو در این مورد، با این نکته قوت بیشتری می‌گیرد که طراح این پرسش‌ها و اتهام زننده اصلی در بسته موسوم به «ابعاد نظامی احتمالی»، امریکا است. از این رو، هم رویکرد فنی ایران و هم تمایل سیاسی امریکا به فروکش کردن چالشی به نام چاشنی‌های انفجاری، سبب شد که موضوع فعلاً مختومه گردد.
یکی دیگر از اقدامات ایران برای مهار آژانس در اجرای تعاملات دوجانبه، خاتمه دادن به روندی بود که آژانس تحت عنوان پاسخ‌گیری‌های سه ماهه از ایران در پیش گرفته بود. آژانس طی ۱۰ ماه گذشته هر چند با توافق ایران، اما فازهایی را به صورت سه ماهه طراحی کرد تا هر بار، چند موضوع از موضوعات ابهام دار و «باقی مانده» در دستور کار و اقدام قرار گیرد. اصرار آژانس بر این زمان‌بندی‌ها به گونه‌ای بوده که نوعی هنجارسازی را القا می‌کرده، به طوری که عبور از این زمان، غیرقابل قبول می‌نموده است. ایران در واکنش یک ماه گذشته خود، آژانس را ناگزیر کرد از رویه کردن مطلوبیت‌های خود در این رابطه صرفنظر کند. از همین‌رو است که اقدامات طرفین برای اجرای دو گام از پنج گام توافق ۳۰ اردیبهشت ماه ۱۳۹۱ که تا ۴ شهریور زمان داشته است، به چند هفته بعد نیز تسری داده شد. البته ایران نیز همانند آژانس مایل است مسائل باقیمانده را ظرف مدت زمانی کوتاه حل و فصل نماید. اما تغییراتی که در زمان‌بندی‌ها ایجاد شده است، موجب گردیده تا از تلاقی زمان بندی‌های مربوط به پایان دوره چهارماهه تمدید و دوره‌های سه ماهه هر فاز از همکاری‌های ایران جلوگیری شود.
بدین ترتیب، امکان مدیریت نتایج گزارش‌های آژانس در مورد همکاری‌های دوجانبه تقویت شده است. در هر حال، از زمان بندی مورد انتظار برای انتشار گزارش‌های فصلی آژانس چند روزی گذشته است و به نظر می‌رسد آژانس به دلیل عدم اتمام اقدامات راجع به دو اتهام مربوط به پی‌ام دی در فاز اخیر، عملاً ناگزیر به قبول تعمیم دوره زمانی این فاز شده است. ضمن اینکه هنوز گام‌هایی که طرفین باید در مرحله چهارم همکاری‌ها بردارند نیز مشخص و نهایی نشده است. البته مطلوب ایران این است که تعیین گام‌های بعدی در فاز چهارم و زمان بندی اجرایی شدن آن‌ها، هنگامی محقق شود که آژانس مختومه شدن پنج گام فعلی را نیز رسماً تأیید و اعلام کند.
صادق زیباکلام نیز در آغاز یادداشتی با تیتر «دیپلماسی احضار ارواح» در روزنامه شرق نوشته: دیپلماسی ما به ویژه پیرامون مذاکرات «ژنو» و اینکه دقیقا چه چیزی تعهد آمریکایی‌ها و غربی‌هاست و چه مواردی را ما متعهد شده‌ایم، آنقدر پیچیده شده که به نظر می‌رسد باید برویم برای «احضار ارواح». مسئولان وزارت خارجه از یک‌سو و دیگران به‌علاوه رسانه‌های رسمی و غیررسمی، جملگی عطف به «روح توافق ژنو» کرده و به آمریکا حمله می‌کنند که این «روح» را پایمال کرده است. ظاهرا در دستگاه دیپلماسی ما، قرارداد و عهد و میثاق‌های بین‌المللی همچون موجودات زنده، یک جسم دارند و یک «روح». از آنجا که برای فهم اینکه آیا بالاخره توافق ژنو توسط آمریکایی‌ها نقض شده یا خیر، ما با مفاد توافق ژنو کاری نداریم و باید روح توافق ژنو را در نظر بگیریم و از آنجا که دیپلمات‌ها نمی‌توانند با ارواح ارتباط برقرار کنند، بنابراین باید وزارت خارجه برای پیشبرد مذاکرات هسته‌ای، آگهی استخدام برای تعدادی کارمند که تخصصشان احضار ارواح است بدهند و آن‌ها بعد از این، روح توافقات و مذاکرات و قول‌وقرارهای بین‌المللی را با ترتیباتی خاص احضار کرده و از آنان سوال کنند آیا اقدام اخیر ایالات‌متحده، نقض توافق ژنو بوده یا خیر؟
ای کاش به جای همنوایی با تندرو‌ها و مخالفان مذاکرات هسته‌ای، جناب رئیس‌جمهور و آقایان ظریف، عراقچی، تخت‌روانچی و سایرین اعلام می‌کردند اگرچه اقدام واشنگتن را نمی‌پذیرند اما این اقدام ربطی به توافق ژنو نداشته و حاصل مصوبات قبلی کنگره ایالات‌متحده است. مدت‌ها قبل از توافق ژنو، کنگره ایالات‌متحده قانونی را تصویب کرده بود که دولت آمریکا را موظف می‌کرد هر شخص حقیقی و حقوقی که کمک به دورزدن تحریم‌ها کند را مجازات نماید. این عمل بار‌ها اتفاق افتاد و نه‌فقط ایرانی‌ها بلکه بانک‌ها، موسسات و اشخاص حقیقی و حقوقی غیرایرانی هم مشمول این قانون شدند. تصمیم هفته پیش نیز در ادامه اجرای همان قانون است و هیچ ربطی به توافق ژنو ندارد. البته می‌توان این سؤال را مطرح کرد که دست رئیس‌جمهور در عدم اجرای این مصوبه تا چه میزان باز است و آیا اوباما می‌توانسته دورزدن تحریم‌ها را نادیده بگیرد مبادا خللی به مذاکرات وارد کند؟
محض اطلاع، تحریم‌های جدید آنهایی بودند ـ یا هنوز هستند ـ که کنگره می‌خواست ـ یا همچنان می‌خواهد ـ اجرا کند و اوباما نه تنها با آن‌ها مخالفت کرد بلکه به یاد می‌آوریم که گفت اگر کنگره با وجود مخالفت شدید قوه‌مجریه، آن را به تصویب برساند رییس‌جمهور از اختیارات قانونی استفاده کرده و آن را «وتو» خواهد کرد. اگر آمریکایی‌ها یا شخص آقای اوباما می‌خواستند عهد‌شکنی کنند، تسلیم اراده کنگره شده و راه هموار‌تری را می‌پیمودند.
No comments:
Post a Comment